2017 гъэм шыщхьэуIум и 17-м Псыхуабэ, Черкесск щIыналъэхэм я щихънагъ нэхъыщхьэ Феофилакт Археологхэм я махуэмрэ иджыблагъэ и ныбжьыр илъэс 90 зэрырикъуамкIэ ехъуэхъуащ щIэныгъэлI цIэрыIуэ, тхыдэ щIэныгъэхэм я доктор Кузнецов Владимир.
Щихънагъ нэхъыщхьэр зи юбилейр зыгъэлъапIэм гуапэу ехъуэхъуащ Кавказ Ищхъэрэм и чристэн тхыдэр джыным теухуауэ иригъэкIуэкIа лэжьыгъэ щхьэпэхэм папщIэ икIи щIыхь тхылърэ телъыджэ къэзыгъэхъу Николай и теплъэмрэ тыгъэ хуищIащ. Владимир тыгъэр къыщыIихым жиIащ и гъащIэ псор а щихъым и гъащIэмрэ и гуащIэмрэ джыным зэрытриухуар.
СыхьэтитIкIэ екIуэкIа зэIущIэр юбилярыр зыгъэпIейтейхэм траухуащ: и щIэныгъэ лэжьыгъэщIэхэм, Архыз Ищхъэрэм и члисэхэм. Археологыр игъэгузавэу кIэлъоплъ лъапIэныгъэ хьэлэмэтхэмрэ тхыдэ фэеплъхэмрэ зэрызэхэкъутэм. Псом хуэмыдэу егъэнэщхъей члисэхэмрэ къалэжьхэмрэ зэрамыджым. Щихънагъ нэхъыщхьэ Феофилакт зи юбилейр зыгъэлъапIэр игъэгуфIащ КъШР-м и унафэщIхэм я унафэкIэ Аланхэм я чристэн центр къызэрызэрагъэпэщынур жриIэри. Республикэм и къэрал IуэхущIапIэм и
лэжьыгъэр хуэунэтIауэ щытынущ Урысейм и члисэжьхэм Тхьэ щелъэIуну кIуэн Iуэхухэр къызэгъэпэщыным, члисэхэм я тхыдэр джыным, къэгъэщIэрэщIэжыным.
«Ди жагъуэ зэрыхъунщи, хъыбар нэпцIхэм я зэранкIэ шынагъуэ щыIэщ центрыр къызэгъэпэщыныр члисэхэм я статусым зэран хуэхъункIэ. Члисэм дежкIэ нэхъыщхьэр – зыри зэран мыхъуу тхьэлъэIухэр щрагъэкIуэкIынырщ. Иджыпсту апхуэдэ зэфIэкI диIэщ Тхьэм и фIыщIэкIэ.
Члисэхэм гулъытэ ин хуэщIыным мыхьэнэшхуэ иIэщ. Ахэр джын, хъумэн, зэгъэпэщыжын хуейщ. АбыкIэ Члисэр центрым дэIэпыкъуэгъу хуэхъуфынущ. Духовнэ гъащIэм зегъэужьыным щIыналъэ лъапIэм Тхьэ елъэIуну къакIуэхэм я дежкIэ мыхьэнэшхуэ иIэщ.
ЩIыналъэм щыпсэухэм я дежкIи, Тхьэм и нэфI зыщыхуа Кавказым щыIэ иджырей чристэн диным, аланхэм я щIэблэм я псэукIэм, хьэщIэм хуащI пщIэм зыхэзыгъэгъуэзэну зи мурадхэм я дежкIи абы фIагъ куэд хэлъщ. Республикэм щыпсэу лъэпкъхэр зэрыт динми емылъытауэ зэгурыIуэу зэрызэдэпсэур зи нэкIэ зэзыгъэлъэгъуну зи гупыжхэри къеблагъэ хъунущ», - къыхигъэщащ Пастыр нэхъыщхьэм.
ЗэрытщIэщи, центрым щIыналъэ лъапIэм Тхьэ елъэIуну кIуэнухэмрэ туристхэмрэ папщIэ маршрутхэр къызэригъэпэщынущ, ахэр иригъэблэгъэнущ. Апхуэдэу IуэхущIапIэщIэм IэщIагъэлI зыбжанэм я къарур зэригъэубыдынущ: археологхэм, тхыдэджхэм, музей лэжьакIуэхэм, Члисэм и лIыкIуэхэм. Щихънагъ нэхъыщхьэ Феофилакт арэзы техъуащ Владимир зытегузэвыхь Iуэхум. Ар аланхэм я щIэинхэр зыхуэунэтIам тету къызэрамыгъэсэбэпырщ. «Члисэхэр зи фIэщхъуныгъэр, тхыдэр, щэнхабзэр фIыуэ зылъагъухэм я дежкIэ зэIухауэ, щэн-къэщэхуным пэжыжьэу щытыпхъэщ», - жиIащ Щоджэн нэхъыщхьэм.
Кузнецов Владимир и «Нижний Архыз и раннее православие. Аланская епархия в X-XII веках» монографие иджыблагъэ итхами тепсэлъыхьащ. Тхылъыр «Снег» тхылъ тедзапIэм къыщыдагъэкIынущ. Щихънагъ нэхъыщхьэ Феофилакт абы пэублэ псалъэр хуитхынущ. Аланхэм ятеухуа ещанэ тхылъым и Iэрытхыр авторым и стIолым телъщ.
Щихънагъ нэхъыщхьэмрэ щIэныгъэлIымрэ я зэпсэлъэныгъэр кIыхь икIи гъэщIэгъуэн хъуащ. Ахэр зэгурыIуащ члисэжьхэр хъумэным, Кавказ Ищхъэрэм и чристэн тхыдэм теухуа хъыбархэм ехьэлIауэ зэдэлэжьэну.
***
Тхыдэ щIэныгъэхэм я доктор Кузнецов Владимир 1971 гъэм пхигъэкIащ «Алания Х–ХIII вв.» доктор лэжьыгъэр. Япэ монографиер 1961 гъэм къытрадзащ. Ар теухуащ Архыз Ищхъэрэ къалэм теухуа къэхутэныгъэхэр егъэкIуэкIыным. Абы лэжьыгъэ 200-м щIигъу итхащ, монографие 26, щIэныгъэ-публицистикэ тхылъ 20, Кавказ Ищхъэрэм и археологиемрэ тхыдэмрэ ятеухуахэр къызэщIиубыдэу.
Апхуэдэщ «Истории христианства на Северном Кавказе до XV века» лэжьыгъэр. 1975 гъэм абы къыхуагъэфэщащ «Осетие Ищхъэрэ АССР-м щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» щIыхьыцIэр, 1989 гъэм – РСФСР-м щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ.